Obiekt miesiąca

szkło, wys. 10,5 cm, MOK/CH 826

Buteleczka lekko spłaszczona wykonana z ciemnego brązowego (oranżowego) szkła. Szyjka zwieńczona korkiem (niezachowany). Na brzuścu wypukła inskrypcja: „MAGISTER/KLAWE/WARSZAWA”.  Na dnie wytłoczony symbol „HF” wskazujący na fluorki wykorzystywane w przemyśle szklarskim.

Założycielem warszawskiej firmy był Henryk Klawe, farmaceuta, filantrop, pionier przemysłu farmaceutycznego w Polsce. Medykamenty produkowane w jego laboratoriach były bardzo popularne, nie tylko w granicach Warszawy, ale i na terenie całego Imperium Rosyjskiego. Po przejęciu przedsiębiorstwa przez syna Stanisława leki trafiały nie tylko do krajów europejskich, ale i do Kanady, czy na Bliski Wschód. Sprzedawano m.in. tabletki sztucznych wód mineralnych (wartością zbliżone do naturalnych) do sporządzenia w domu, które miały pomagać w dolegliwościach nerek, pęcherza czy żołądka.

W 2002 r. artefakt ze zbiorów Muzeum prezentowano podczas czasowej wystawy „Holokaust – nazistowskie ludobójstwo i motywy jego pamięci” w berlińskim Deutsches Historisches Museum.

Miedź, wykop B/98 (pałac)

Szminki, oprawki i wkłady do szminek, to kolejny zbiór artefaktów odnalezionych na terenie poobozowym w Chełmnie. Produkt do makijażu ust, symbolu kobiecości, w sytuacji skrajnego gettowego i obozowego doświadczenia wykorzystywany był dla podkreślenia zachowanych sił witalnych, dodając otuchy i nadziei na lepsze jutro.

Menachem Sharon, bełchatowianin, który w Chełmnie w sierpniu 1942 r. stracił dziadków, matkę i dwóch młodszych braci, wspominał, dlaczego niektóre kobiety zabierały w „ostatnią podróż” oprócz przedmiotów codziennego użytku także pomadki: pragnęły dzięki nim poprawić zarówno swój wygląd, jak i dzieci, aby nie uznano ich za chorych. Z kolei Maryla Sperling, więźniarka siedmiu obozów koncentracyjnych, wspominała, że rozcierała resztki (szminki) delikatnie na policzkach, co uchroniło ją przed selekcją na śmierć.

wykop pałac, skóra, ebonit, 9,5 x 4 cm

Portmonetka damska wykonana ze skóry, w jej wnętrzu znajdowało się kilka guzików bieliźnianych i wycięte z papieru, niewykorzystane, kupony żywnościowe. Najbardziej czytelny (w języku niemieckim) upoważniał do wykupienia 10 gramów chleba od 16 października do 4 listopada 1941 r. Wierzchni kupon przykryty był czerwonym, wykonanym z ebonitu serduszkiem z małą podkówką. Podkowa według ludowych wierzeń przyciąga szczęście, powodzenie i pieniądze. W połączeniu z sercem miała zapewne przynieść szczęście w miłości.

Portmonetkę odnaleziono w miejscu opodal południowej części pałacu w Chełmnie, gdzie w czasie funkcjonowania obozu przy sortowaniu odzieży, przez jego okna wyrzucano rzeczy należące do ofiar. Obiekt ten możemy identyfikować z grupą ok. 20 tys. Żydów z Rzeszy, Pragi, Wiednia i Luksemburga, którzy w tym czasie zostali przetransportowani do łódzkiego getta. 

kamień, wym. 3,5 x 2,5 cm, jama 4

Figurkę „siedzącej małpy” odnaleziono w tzw. jamie śmietniskowej na terenie poobozowym w Chełmnie. Przypomina jedną z trzech „mądrych małp” – Iwazaru, wywodzącą się z japońskiego przysłowia: „nie widzę nic złego, nie słyszę nic złego, nie mówię nic złego”.  Mogła stanowić pamiątkę po zagranicznej podróży, fascynację orientem, zabawkę, oddzielną rzeźbę lub dekorację przedmiotów użytkowych.

W zestawieniu z historią ofiar obozu zagłady symbolizuje niewypowiedziany lęk, obawę przed utratą życia. Zakrywająca pysk odzwierzęca postać wyraża niemoc wykrzyczenia światu swojego cierpienia i panującą zewsząd zmowę milczenia.

porcelana, wym. wys. 1,4 cm, śr. 2,4 cm, nr inw. MOK/CH 1230

Niewielkich rozmiarów filiżanka odnaleziona w 2003 r. podczas badań wykopaliskowych na terenie poobozowym w Chełmnie jest nośnikiem pamięci o „niezawinionej winie” najmłodszych ofiar Holokaustu. Wśród zinwentaryzowanych obiektów muzealnych jest jedyną tego rodzaju pamiątką dziecięcej beztroskiej zabawy, prawdopodobnie z przeznaczeniem dla lalek. Z pewnością w komplecie z mini spodkiem.

metal/srebro, emalia, wym. śr. ok. 2 cm; ok. 1,5 x 1,5 cm, jama 7

Zawieszka składa się z dwóch osobnych części, gwiazdy i serca, połączonych ze sobą znajdującym się w górnej partii gwiazdy – uszkiem. Pierwsza część to gwiazda Dawida, której awers pokryty został zieloną emalią komórkową. W jego centrum widnieje hebrajski napis „Bóg”.

wym. 17 ×17 m

gł. ok. 3,5 – 4,5 m

cegła, zbrojony beton

Kwatera IV

SS-Sonderkommando Kulmhof latem 1942 r. przystąpiło do niszczenia i zacierania śladów swoich zbrodni w lesie rzuchowskim, gdzie nagromadzone w masowych mogiłach zwłoki ofiar zaczęły fermentować.

metal, kamień szklany?, dł. ok. 6 cm, badania archeologiczne, wykop F/98

Zawieszka lub broszka z centralnie osadzonym oczkiem (prawdopodobnie szlifowany kamień szklany) w kolorze szmaragdowej zieleni.

średnica 7,8 cm, badania archeologiczne, sezon 2002, pałac – jama śmietniskowa nr 7

Wśród rzeczy należących do ofiar obozu w Chełmnie znajdują się m.in. gwiazdy Dawida, które w czasie okupacji pozwalały Niemcom na szybką identyfikację osób pochodzenia żydowskiego, ale dla Żydów gwiazda jako znak miała również znaczenie uniwersalne, będące symbolem judaizmu, syjonizmu czy żydowskiej tożsamości.

W 2002 r. podczas badań wykopaliskowych na terenie ruin pałacu w Chełmnie, który od grudnia 1941 do 7 kwietnia 1943 r., czyli do dnia wysadzenia w powietrze, stanowił najważniejszy element infrastruktury niemieckiego obozu zagłady, odnaleziono niewielkich rozmiarów owalny znaczek z inskrypcją „INWALIDA WOJENNY”.

Odezwa do naszych braci! to nieznany w historiografii bezcenny dokument, sporządzony przez ostatnich więźniów przetrzymywanych na terenie obozu zagłady w Chełmnie w latach 1944–1945, tuż przed  jego ostateczną likwidacją.

„Widok na dachy” autorstwa Harry'ego Danielsa, to nowy, cenny nabytek placówki. Nieznany wcześniej wizerunek miasta Koła, Muzeum nabyło w jednym z domów kolekcjonerskich w Stanach Zjednoczonych.