W Muzeum w Chełmnie prezentowana jest nowa wystawa czasowa pt. „Życie kolskich Żydów sprzed lat…”, która upamiętnia pierwsze ofiary niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Chełmnie (niem. Kulmhof) – Żydów w Koła. Powstała z myślą o 80. rocznicy ich Zagłady.
Wystawa jest zwieńczeniem rocznej pracy badawczej, w tym licznych kwerend i poszukiwań rodzin ocalonych z Zagłady. Potomni z tej okazji udostępnili swoje domowe archiwa, dostarczając wyjątkowych materiałów, jak fotografie Abrahama Stupaja, właściciela atelier fotograficznego przy al. Sienkiewicza w Kole czy wiersze Toli Moskal Kopyto, byłej więźniarki obozu Auschwitz-Birkenau.
Wystawa składa się z dwóch części. Pierwsza to pylony ekspozycyjne usytuowane w przestrzeni poobozowej w Chełmnie, gdzie w układzie chronologicznym przedstawiono losy kolskich Żydów od wkroczenia do Koła niemieckich żołnierzy, stosowania antyżydowskich represji, przez przymusowe wysiedlenia, zamknięcie w getcie i Zagładę. Druga prezentowana w holu pawilonu obsługi historycznej Muzeum opowiada o życiu sprzed Zagłady. W tej części przewodni głos mają litografie Harry’ego Danielsa (Herszel Danielewicz), kolanina, artysty znanego z cyklu prac poświęconemu „dawnemu życiu” o wyraźnie miejskich reminiscencjach. Litografie Danielsa, ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie, opatrzono różnorodnym materiałem źródłowym, który poszerza naszą dotychczasową wiedzę na temat kolskich Żydów. Narrację uzupełniają drobne przedmioty-artefakty prezentowane w gablotach ekspozycyjnych.
Przestrzeń wystawową w holu o podtytule „Mieszkańcy”, aranżowaną z elementów architektury, możemy traktować jako metaforę naszego codziennego doświadczenia, ale i procesu historycznego, w którym odnajdujemy wiele punktów wspólnych do dyskusji o polsko-żydowskich stosunkach. Wydzielają ją strefy: czteroskrzydłowy parawan, gdzie prezentujemy m.in. obwieszczenie o wyborach do Zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Kole, krzesła-gabloty z „widokiem na miasto”, w tym szkic polowy miasta – depozyt ze zbiorów Muzeum Technik Ceramicznych w Kole, przeszklone ściany, przez które możemy obserwować witryny sklepów, jak spożywczo-kolonialny Dawida Fordońskiego, ale i placówek szkolno-wychowawczych, bożnicy, teatru i kina miejskiego. Ostatnia ze stref, stoły, to ciąg niedostarczonych kartek pocztowych z łódzkiego getta do ich adresatów – Żydów z Koła.
Wystawa odkrywa historie mieszkańców, którzy z Kołem związani byli na stałe, od urodzenia, jak Szlama Hersz Całkownik, posiadający przy ul. Szewskiej 5 pracownię okryć damskich, lub tych, którzy z racji pełnionej przez siebie funkcji jak Meir Auerbach, przewodniczący Bejt dinu (sąd; żydowski trybunał religijny) czy Ryfka z Hercbergów Ringowa, nauczycielka, w mieście przebywali przejściowo.
Organizatorami wystawy są Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem i Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie.
Mamy nadzieję, że ekspozycja będzie dla Państwa interesującą przygodą w odkrywanie, a dla niektórych i wspominanie żydowskiej społeczności miasta.
Kurator wystawy Magdalena Babik,
oprawa plastyczna Maciej Janowicz,
miejsce ekspozycji Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem Oddział Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie,
okres ekspozycji od 9 grudnia 2021 do 2023, w godzinach pracy Muzeum,
język polski i angielski.
